Nowe zasady karania uchylania się od alimentacji po nowelizacji art. 209 k.k. znacznie rozszerzają możliwości osób uprawnionych w zakresie otrzymania zaległych alimentów. Przyjęte rozwiązanie umożliwia również osobie zobowiązanej uchylenie się od odpowiedzialności karnej poprzez zapłatę całości świadczenia alimentacyjnego. Wpis zawiera krótkie omówienie zmian Kodeksu karnego oraz Ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów w oparciu o przykład okresowego świadczenia alimentacyjnego.

Polski ustawodawca poprzez wejście w życie wskazanej ustawy uzupełnia lukę umożliwiającą dotychczas pozostawanie bezkarnym osobom, które wykorzystując dobrą sytuację materialną samotnej matki uchylały się od realizacji obowiązku alimentacyjnego.

Uprzednio warunkiem karalności osoby uchylającej się od alimentów było „niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to narażenie jej na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych”. Przestępstwa z art. 209 § 1 k.k. mógł zatem dopuścić się tylko ten, kto mógłby wykonać ciążący na nim obowiązek, ale nie czyni tego mimo realnych możliwości. Sprawca nie wypełniał zatem obowiązku, bo nie chciał go wypełnić lub ten obowiązek lekceważył (post. SN z17.4.1996 r., II KRN 204/96). W pojęciu uchylania się był zatem zawsze negatywny stosunek psychiczny sprawcy do świadczenia, sprawiający, że nie dopełnia on swojego obowiązku, mimo że ma obiektywną możliwość jego wykonania. Do pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności konieczne było wykazanie, że celowo i umyślnie nie wykonuje on obowiązku opieki, mając jednocześnie świadomość możliwości jego wykonania. Istotne było szczególne nastawienie psychiczne sprawcy, wyrażające się w zamierzonej powtarzalności jego zachowania (por. Komentarz do art. 209 k.k. red. Grześkowiak, wyd. 4, Legalis).

Obecnie warunki karalności sprawcy tzw. „przestępstwa niealimentacji” są odmienne. Zgodnie z brzmieniem art. 209 §1 k.k. „kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”.

Powyższe oznacza, że aby pociągnąć do odpowiedzialności osobę, która nie płaci alimentów należy spełnić następujące warunki:

1. Musimy uprzednio dysponować: orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem (np. w sytuacji wytoczenia powództwa o alimenty i zawarcia ugody skutkującej umorzeniem postępowania), bądź inną umową zawartą pomiędzy przedstawicielem uprawnionego lub uprawnionym a zobowiązanym.

2. Suma zaległości musi wynosić łącznie kwotę co najmniej trzykrotności należności miesięcznych zobowiązań alimentacyjnych. Oznacza to, że ustawodawcy nie chodzi jedynie o niepłacenie alimentów przez 3 miesiące, ale również o sytuacje, w których zobowiązany płaci tylko część kwoty co miesiąc. Np. gdy zasądzone alimenty wynoszą po 500 zł miesięcznie, a zobowiązany „niezgadzający się z orzeczeniem” płaci dobrowolnie tylko po 200 zł, popełnia wskazany czyn zabroniony po powstaniu zaległości w wysokości 1500 zł.

Ustawodawca nowelizacją dodał również §1a, który stanowi powtórzenie uprzednio określonej w art. 209 §1 k.k. przesłanki narażenia osoby uprawnionej na „niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych”, który zagrożony jest karą do 2 lat pozbawienia wolności.

W każdym przypadku osoba uprawniona, bądź jego przedstawiciel ustawowy np. matka może złożyć stosowne zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa, zgodnie z art.209§2 i §3 k.k. „ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 1a następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego. Jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 1a odbywa się z urzędu”.

Wprowadzone zmiany zawierają również korzystne rozwiązania dla samego zobowiązanego pozwalające mu na uniknięcie odpowiedzialności karnej poprzez zapłatę całości zaległości alimentacyjnych. W toku prowadzonego postępowania karnego osoba, wobec której istnieje podejrzenie popełnienia przestępstwa z art. 209 §1 k.k. po pierwszym przesłuchaniu jej w charakterze podejrzanego ma 30 dni na uregulowanie swoich zaległości. W przypadku, wykonania wskazanego wyżej obowiązku, jeżeli sprawca popełnił czyn z art. 209 §1 k.k. nie podlega on karze – wobec czego na podstawie art. 17 §1 pkt 4 k.p.k. prowadzone przeciwko niemu postępowanie karne podlega umorzeniu.

Gdy został popełniony czyn z art. 209 §1a k.k. można odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego sprawca uiścił w całości zaległe alimenty, chyba że i tak wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary.

Powyższe zmiany są zatem korzystne zarówno dla uprawnionych do alimentów jak i zobowiązanych. Podkreślenia wymaga, że obecnie ponad 1 000 000 dzieci w Polsce nie otrzymuje należnych im alimentów. Istotne w niniejszej nowelizacji jest akcentowanie dobra osoby, która faktycznie ma otrzymać alimenty tj. najczęściej dziecka. Zaostrzenie art. 209 k.k. ma za zadanie umożliwić faktyczną ściągalność alimentów poprzez uzupełnienie luki prawnej, która uprzednio pozwalała na bezkarne uchylanie się zobowiązanego od wykonywania posiadanych obowiązków.

Adwokat Radosław Kostrubiec Zamość 2017